-
1 дөньяны күп күргән
-
2 дөньяны күргән
= дөньяны күп күргән1) вида́вший ви́ды, быва́лый, искушённый2) тёртый кала́ч, стре́ляный (ста́рый) воробе́й -
3 дөньяны сиземләү
= дөньяны тою мировосприя́тие, мирочу́вствование, мироощуще́ние -
4 дөньяны тою
-
5 дөньяны аңлау
миропонима́ние -
6 дөньяны оныту
1) забы́ться2) зазева́ться -
7 дөньяның астын-өскә китерү
1) перевёртывать (перевора́чивать/переверну́ть) вверх дном2) перевёртывать (перевора́чивать/переверну́ть) вверх торма́шками -
8 дөнья
сущ.1) мир, вселе́нная, мирозда́ние книжн.; поднебе́сная уст.; народно-поэт. || мирово́йдөньяның берлеге — еди́нство ми́ра
дөньяның барлыкка килүе (килеп чыгуы, яралуы) — происхожде́ние вселе́нной
объектив (материаль) дөнья — объекти́вный (материа́льный) мир
2)а) мир, свет, земно́й шар, плане́та || мирово́йдөнья кисәкләре — ча́сти све́та
бөтен дөньяны әйләнү — объе́хать весь мир
дөньяда беренче космик очыш — пе́рвый в ми́ре косми́ческий полёт
дөнья әйләнә сәяхәт — путеше́ствие вокру́г све́та (Земли́)
дөнья чемпионы — чемпио́н ми́ра
дөнья сугышы — мирова́я война́
дөнья базарына чыгу — вы́йти на мирово́й ры́нок
б) (весь) мир, (весь) свет, все лю́ди, всё челове́чествомоны бөтен дөнья белә — э́то зна́ет весь мир (весь свет); э́то зна́ют все (все лю́ди)
бөтен дөньяга танылу — просла́виться на весь мир; станови́ться всеми́рно изве́стным
дөнья безгә карый — челове́чество (весь мир) смо́трит на нас
дөнья мәсхәрәсенә калдыру — опозо́рить пе́ред все́ми (всем ми́ром)
3) мир, среда́, укла́д жи́зни (обще́ственный) стройантик дөнья — анти́чный мир
иске дөнья — ста́рый мир
капиталистик дөнья — капиталисти́ческий строй
дөньяны үзгәртеп кору — преобразова́ть мир
4) мир, (окружа́ющая) среда́, сфе́рахайваннар дөньясы — живо́тный мир; фа́уна
үсемлекләр дөньясы — расти́тельный мир; фло́ра
су асты дөньясы — подво́дный мир
җир асты дөньясы — подзе́мный мир
5)а) жизнь, житьё || жите́йский, мирско́йдөньяга үз күзләрең белән карау — смотре́ть на жизнь (мир) свои́ми глаза́ми
дөнья үзе өйрәтә — жизнь сама́ у́чит
дөньяны аңламау — не понима́ть жизнь
дөньядан бизү (тую) — потеря́ть интере́с к жи́зни
дөнья эшләре — жите́йские дела́
дөнья мәшәкатьләре — жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөнья ыгы-зыгысы — мирска́я суета́
••дөнья дөнья инде — погов. жизнь есть жизнь
дөнья - үлемле, көн - ахшамлы — посл. ≈ всему́ есть коне́ц (преде́л)
б) рел. жизнь, мир (земно́й, загро́бный)бу дөнья — э́тот мир; земна́я жизнь
теге дөнья — тот мир, загро́бный мир (жизнь)
фани дөнья — бре́нный (тле́нный) мир
дөнья куласа, әйләнә дә бер баса — всё мо́жет измени́ться; всё течёт, всё меня́ется
6) в разн. знач. мир, о́бласть, сфе́ра (кого-л., чего-л.)музыка дөньясы — мир му́зыки
әдәбият дөньясы — мир литерату́ры
коллар һәм ачлар дөньясы — мир голо́дных и рабо́в
матурлык дөньясы — мир красоты́
фән дөньясы — нау́чный мир
кешенең эчке дөньясы — вну́тренний мир челове́ка
уйлар һәм хисләр дөньясы — мир чувств и мы́слей
7) разг.; в знач. нареч. о́чень мно́го, у́ймамәйданда дөнья халык — на пло́щади о́чень мно́го (у́йма) наро́ду
дөнья вакыт үтте — прошла́ у́йма вре́мени
эш дөнья — у́йма дел
дөнья акча тоту — израсхо́довать о́чень мно́го (у́йму) де́нег
•- дөнья күләмендәге
- дөньяны сиземләү
- дөньяны тою
- дөнья төзелеше
- дөнья хәбәрләре
- дөнья хәлләре
- дөньяга караш
- дөньяга мөнәсәбәт
- дөньяны аңлау••дөнья аныкы (дөнья безнеке; дөнья минеке) — быть (чу́вствовать себя́) на седьмо́м не́бе; быть (чу́вствовать себя́) на верху́ блаже́нства; попа́сть на седьмо́е не́бо
дөнья ачылу — ( кому) откры́тие ми́ра (жи́зни)
дөнья әйтү — говори́ть у́мные (де́льные) слова́ (сове́ты)
дөнья бабай — жизнь-нужда́
дөнья байлыгы — ро́скошь
дөнья бәясе — на вес зо́лота
дөнья бәясе торырлык — о́чень дорого́й
дөнья белән исәпләшмәү — не счита́ться с но́рмами жи́зни
дөнья белән саубуллашу — прости́ться с жи́знью ( умереть)
дөнья бетү — см. ахыр заман
дөнья болгату (дөнья бутап йөрү) — баламу́тить
дөнья газабы күрү (дөнья газабы тату; дөнья газабы чигү; дөнья мәшәкате күрү; дөнья мәшәкате тату; дөнья мәшәкате чигү) — мы́кать век (жизнь)
дөнья гизү — стра́нствовать, путеше́ствовать, скита́ться по све́ту
дөнья гүзәле — пи́саная краса́вица; короле́ва красоты́
дөнья җәһәннәме — ад кроме́шный
дөнья җимерелмәс — ничего́ (стра́шного) не случи́тся
дөнья җимерелү — ≈ свет поме́рк в глаза́х
дөнья йөзе — бе́лый (бо́жий) свет
дөнья каруны — прост. мирое́д, жа́дина
дөнья киң — свет кли́ном не сошёлся
дөнья корткычлары — парази́ты о́бщества
дөнья көтә белми торган — непракти́чный, нео́пытный
дөнья көтү (дөнья сөрү) — жить, существова́ть; вести́ жизнь (хозя́йство)
дөнья кубару (дөнья куптару; дөнья күтәрү; дөнья туздыру) — подня́ть переполо́х (сканда́л); переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубарып (дөнья куптарып; дөнья күтәреп; дөнья туздырып; дөнья җимереп) — во всю ива́новскую (о́чень гро́мко, о́чень бу́рно и т. п.)
дөнья кубарып йөрү (дөнья куптарып йөрү) — переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубу — переполоши́ться, всполоши́ться
дөнья куу — стреми́ться нажива́ть добро́; быть ненасы́тным (жа́дным)
дөнья кую — сконча́ться, преста́виться
дөнья күзләре йомылу — ≈ усну́ть ве́чным (после́дним) сном
дөнья күрмәгән — не позна́вший жи́зни, нео́пытный; ма́ло ка́ши ел прост.
дөнья күчсә дә — хоть (е́сли да́же) свет перевернётся
дөнья оҗмахы — земно́й рай; ра́йская жизнь
дөнья рәхәте — ≈ не жизнь, а мали́на
дөнья сираты — уст. прохожде́ние призывно́й коми́ссии
дөнья терәге (дөнья тоткасы) — опо́ра жи́зни; подде́ржка (в чём-л.)
дөнья тигезләнү (дөнья түгәрәкләнү; дөнья төгәлләнү) — вздохну́ть свобо́дно (облегчённо)
дөнья төзәлү (дөнья рәтләнү; дөнья җайлану) — ула́диться, нала́диться, устро́иться ( о жизни)
дөнья тулган — о́чень мно́го; хоть пруд пруди́
дөнья фани — жизнь быстроте́чна; мир не ве́чен
дөнья яралганнан бирле — с те́х по́р как существу́ет мир; с сотворе́ния ми́ра
дөнья яңгыратып — во всё го́рло (крича́ть); во всё ива́новскую
дөньяга баш булу (дөньяга баш хаким булу) — хозя́йничать, госпо́дствовать
дөньяга җигелү — окуну́ться (погрузи́ться, уходи́ть) с голово́й в жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөньяга катышу — обща́ться с ми́ром
дөньяга килү — появи́ться на свет; роди́ться ( о ребёнке)
дөньяга китерү — произвести́ на свет, роди́ть (ребёнка)
дөньяга күренерлеген калдырмау (дөньяга чыгарлыгын калдырмау; йөзенә күренерлеген калдырмау; йөзенә чыгарлыгын калдырмау) — вы́ставить на позо́р; покры́ть позо́ром книжн.
дөньяга сыймый йөрү (дөньяга сыймастай булып йөрү) — ходи́ть го́голем (ко́зырем) прост.
дөньяга таралу (дөньяга таралу; дөньяга фаш булу; дөньяга җәелү) — вы́ступить (всплыть, вы́плыть, вы́йти) на свет бо́жий
дөньяга фаш итү — см. дөньяга чыгару 2)
дөньяда бер — еди́нственный в ми́ре, уника́льный
дөньяда булмаган — необыкнове́нный, из ря́да вон выходя́щий
дөньяда юк — нет в живы́х, у́мер
дөньяда яшәү яки үлем мәсьәләсе — вопро́с жи́зни и́ли сме́рти
дөньядан бизү (дөньядан тую) — разочарова́ться в жи́зни; потеря́ть интере́с к жи́зни
дөньядан ваз кичү — отреши́ться/отре́чься от жи́зни
дөньядан китү (дөньядан кичү; дөньядан күчү; дөньядан кайту; дөньядан үтү) — уйти́ из жи́зни
дөньядан сәфәр итү — эвф. отправля́ться в мир ино́й; умере́ть
дөньядан югалу — забы́ться
дөньяны дер селкетеп — о́чень си́льно; во всю си́лу (мощь)
дөньяны онытып — забы́в обо всём
дөньяны сасыту — наболта́ть с три ко́роба (сплетни о ком-л, о чём-л.)
дөньяны тату — позна́ть жизнь
дөньяны тибеп (дөньясына тибеп) — прост. на широ́кую но́гу; разгу́льно
дөньяны ут алса да — ≈ случи́сь хоть пото́п; несмотря́ ни на что́
дөньяныкы дөньяда бетсен — свести́ счёты; не оста́вить на загро́бный суд
дөньяның асты-өскә килү — перевёртываться/переверну́ться вверх (кве́рху) дном
дөньяның астын-өскә әйләндерү — переверну́ть весь мир
дөньяның ачысын-төчесен тату — испи́ть (го́рькую ча́шу) до дна; испи́ть го́речь жи́зни
дөньяның дүрт ягына — на все четы́ре сто́роны
дөньяның дүрт ягыннан — со всех концо́в све́та
дөньяның очында (дөньяның кырыенда) — на краю́ све́та (о́чень далеко́)
дөньясы асты-өскә килсен — хоть кол на голове́ те́ши; случи́сь хоть пото́п; да́же е́сли весь свет перевернётся
дөньясын күрәсе килмәү — всё опосты́лело
дөньясын оныту — забы́ть обо всём на све́те
дөньясын таныту — показа́ть, где ра́ки зиму́ют прост.
дөньясын теттереп (дөньясын типтереп; дөньясын җимерттереп) — припева́ючи, разгу́льно; на всю (по́лную) кату́шку прост. (жить, весели́ться, пра́здновать и т. п.)
- дөнья бетерепдөньясына исе китмәү — быть беспе́чным; хоть трава́ не расти́
- дөнья бозу
- дөнья бутау
- дөнья кадәр
- дөнья хәтле
- дөнья чаклы
- дөнья күрү
- дөнья малы
- дөнья тулы
- дөнья хәле
- дөнья шаулату
- дөньяга чыгару
- дөньяга чыгу
- дөньядан хәбәрсез
- дөньядан хәбәре юк
- дөньяны күргән
- дөньяны күп күргән
- дөньяны оныту
- дөньяның астын-өскә китерү -
9 зазеваться
сов.; разг.як-якка каранып дөньяны оныту, каранып бара-бара дөньяны оныту, авыз ачып йөреп дөньяны оныту -
10 әчесен-төчесен
••әчесен-төчесен тату — перетерпе́ть страда́ния, позна́ть все го́рести, пережи́ть мно́го
дөньяның әчесен-төчесен күргән кеше — челове́к, испыта́вший го́рести и печа́ли (мно́го пережи́вший)
-
11 балкыту
перех.1) озаря́ть/озари́ть || озаре́ние; заполня́ть/запо́лнить || заполне́ние све́томдөньяны балкытып, кояш чыкты — озари́в весь мир, взошло́ со́лнце
2) перен. излуча́ть (улы́бку, ра́дость, оживле́ние); расплыва́ться в улы́бке(йөзендә) елмаю балкытып — излуча́я улы́бку; расплыва́ясь в улы́бке
-
12 барлыкка килү
возника́ть/возни́кнуть, образова́ться, зарожда́ться/зароди́ться; появля́ться/появи́ться || возникнове́ние, зарожде́ние, появле́ние, сотворе́ниедөньяның барлыкка килүе — сотворе́ние ми́ра
юктан сүз генә барлыкка килә — из ничего́ возника́ет то́лько сло́во
-
13 вафа
сущ.; уст.; книжн.1) исполне́ние (обеща́ния)2) ве́рность, постоя́нствоаның һичкемгә вафасы юк — у него́ ни к кому́ ве́рности нет
3) разг. надёжностьбу дөньяның вафасы юк — нет надёжности в э́том ми́ре
•- вафа итү- вафа кылу -
14 идеалистларча
1. нареч.идеалисти́чески, идеалисти́чно, по-идеалисти́чески (мыслить, рассуждать, оценивать факты); идеалисти́чно, как идеали́ст2. прил.дөньяны идеалистла́рча аңлату — объясня́ть мир идеалисти́чески
идеалисти́ческий, идеалисти́чныйидеалистла́рча караш — идеалисти́ческий взгляд
-
15 итек
сущ.сапо́г, сапоги́ (кирзовые, валяные, кожаные, охотничьи, болотные) || сапо́жныйкечкенә итек — сапожо́к
итек калыбы — сапо́жная коло́дка
итек щёткасы — сапо́жная щётка
- итек кунычыитегең тар булса, дөньяның киңлегеннән ни файда — (погов.) кака́я по́льза от того́, что мир просто́рен, когда́ (у тебя́) сапоги́ жмут
- итек балтыры
- итек тамагы••итек астында булу — быть под сапого́м кого-л.; чьим-л., у кого-л.
итек башыдай — от горшка́ два вершка́
итек табанын ялау (үбү) — пя́тки лиза́ть кому-л., подхали́мничать
-
16 каһәрләү
перех.1) клясть, проклина́ть/прокля́сть; брани́ть, руга́ть || прокля́тиебөтен дөньяны каһәрлләү — проклина́ть весь мир
2) му́чить, терза́ть, изводи́тьник бу кадәр мине каһәрлисең? — почему́ ты до тако́й сте́пени меня́ терза́ешь?
-
17 кендек
сущ.1) анат. пуп, пупо́к || пупо́чныйкендек артериясе — пупо́чная арте́рия
2) тех. шкво́рень, сте́ржень (автомобиля, поршня, рукомойника и т. п.)3) перен.; разг.а) центр, пуп ( как самое важное место)дөньяның кендеге — пуп земли́
б) ирон. са́мый ва́жный, са́мый ну́жный ( о человеке)•- кендек бавы••кендек бәйләнү (ябышу) — неразры́вно связа́ться (с кем-нибудь, с чем-нибудь)
кендекләре ябышкан — неразлу́чные
-
18 коткару
перех.1) спаса́ть/спасти́ (кого-что-л., от чего-л.) || спаса́тельный; спаси́тельныйүлемнән коткару — спаса́ть от сме́рти
дөньяны һәлакәттән коткару — спасти́ мир от катастро́фы
игеннәрне янгыннан коткару — спасти́ хлеб (урожа́й) от пожа́ра
коткару эше — спаса́тельная рабо́та
коткару көймәсе — спаса́тельная шлю́пка
коткару чарасы — спаса́тельное сре́дство
коткару комиссиясе — спаса́тельная коми́ссия
2) освободи́ть/освобожда́ть (из плена, из тюрьмы, из заключения, из-под ареста, из-под стражи) || освобожде́ниеконцлагерьдагы әсирләрне коткару — освободи́ть пле́нных из концла́геря
коллыктан коткару — освободи́ть от ра́бства; раскабали́ть
3) прям.; перен. освобожда́ть/освободи́ть (кого-что-л.) (от наказания, от ответственности, от платы за что-л. и т. п.); высвобожда́ть/вы́свободить (из-под чьей-л. власти, от уплаты штрафа, дани); вызволя́ть/вы́зволить, выруча́ть/вы́ручить (кого-л.) (из беды), избавля́ть/изба́вить (от кого, чего-л. или от каких-л. хлопот, от тяжёлой работы и т. п.) || освобожде́ние, вызволе́ние, вы́ручка, избавле́ниеиптәшләрен коткарырга китү — пойти́ на вы́ручку това́рищей
4) освобожда́ть/освободи́ть, высвобожда́ть/вы́свободить (кого-что-л., от чего-л.); удаля́ть/удали́ть, снима́ть/снять (с кого-чего-л., что-л.); свя́зывающее, стесня́ющее (зверя от пут, себя или руку от рук кого-л.)•- коткарып бетерү
- коткарып җибәрү
- коткарып чыгару
- коткарып калу -
19 кочаклату
перех.; понуд. от кочаклау1) позволя́ть/позво́лить, разреша́ть/разреши́ть, допуска́ть/допусти́ть обнима́ть/обня́ть себя́ятлардан кочаклату — чужи́м (вся́ким) позво́лить обня́ть (себя́)
2) заставля́ть/заста́вить, поруча́ть/поручи́ть обнима́ть/обня́ть (кого-л.), заставля́ть/заста́вить, обхва́тывать (обхвати́ть), брать (взять) в оха́пку (что-л.)утыннарны улыннан кочаклатты — заста́вил сы́на взя́ть (в оха́пку) дрова́
дөньяны кочаклатыр иде — хоте́л бы, что́бы (он) о́бнял весь мир
-
20 кочаклау
перех.1) обнима́ть/обня́ть, прижима́ть/прижа́ть к груди́, заключа́ть/заключи́ть в объя́тия; обвива́ть/обви́ть, обня́ть (кого-л.) || обья́тие, заключе́ние в объя́тиябиленнән кочакла́у — кре́пко обня́ть
баланы кочакла́у — обнима́ть ребёнка
2) обнима́ть/обня́ть, обхва́тывать/обхвати́ть, охва́тывать/охвати́ть рука́ми (что-л.)тезләрен кочакла́п утыра — сиди́т, обхвати́в рука́ми коле́ни
мендәрен кочакла́п яткан — лежи́т, обня́в (свою́) поду́шку
автоматын кочакла́ган солдат — солда́т, обня́вший (сво́й) автома́т
3) схвати́ть (брать, взять) в оха́пку (что-л.), держа́ть в оха́пке (что-л.)печән (чүмәләсен) кочакла́у (кочакла́п күтәрү) — схвати́ть (подня́ть) се́но в оха́пку
кочакла́п утын ташу — таска́ть дрова́ оха́пками
иске киемнәрен кочакла́п кайтып керде — верну́лся, держа́ в оха́пке свою́ ста́рую оде́жду
4) в знач. нареч. кочаклапа) в обни́мкукочакла́п утыру — сиде́ть в обни́мку
б) оха́пками (дрова, сено и т. п.)5) перен. обня́ть, объя́ть, обхвати́ть ( обычно необъятное)җирне, бөтен дөньяны кочакла́у — объя́ть зе́млю, весь мир
•- кочаклап кысу
- кочаклап күкрәгенә кысу
- кочаклап тору
- кочаклап үбү
См. также в других словарях:
National Anthem of the Republic of Tatarstan — English: National Anthem of the Republic of Tatarstan Regional anthem of Republic of Tatarstan Lyrics None Music Röstäm Yäxin Adopted 1993 Composed by Röstäm Yäxin, The National Anthem of the Republi … Wikipedia
Гимн Татарстана — Автор слов Рамазан Байтимеров Композитор Рустем Яхин Страна Татарстан … Википедия
агностицизм — филос. Объектив дөньяны һәм аның закончалыкларын танып белү мөмкин түгел дип раслый торган идеалистик философик тәгълимәт … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аклык — и. 1. Ак булу 2. Яктылык. Ак төс 3. күч. Вөҗданлылык, намуслылык, сафлык ул яна, бу дөньяны күрмәк булып аклык белән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
биология — Органик дөньяны (тере табигатьне) өйрәнә торган фәннәр комплексы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
деизм — Алла дөньяны яраткан, ләкин аның үсешенә һәм вакыйгаларның закончалыклы барышына катнашмый дип раслаучы дини философик тәгълимәт (Яңарыш чорында таралган булган) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дуализм — Дөньяның нигезендә бер берсенә бәйсез ике башлангыч (материя һәм рух) ята дип раслый торган философик тәгълимәт; киресе: монизм … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җиһангир — Дөньяны яулап алып үзенә буйсындыручы, дөньяга хуҗа (кеше, дәүләт тур.) бөтен дөнья олуг җиһангир дәүләтләр арасында бүленде … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
иллюзионизм — Тышкы дөньяны күз буяу, тойгыларны алдау дип кенә саный торган идеалистик философия агымы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
компас — иск. 1. Дөньяның дүрт ягын билгеләү өчен кулл. тор. прибор (һәрвакыт төньякны күрсәтә торган магнит угы була) 2. күч. Эшчәнлеккә юнәлеш бирүче көч … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
көнбатыш — 1. Дөньяның дүрт ягының берсе горизонтның көнчыгышка капма каршы булган, кояш баткан ягы 2. баш хәрефтән языла: Көнбатыш Европа, К. Е. илләре. с. К. Е. ныкы булган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
